آیا توسعه بانکداری الکترونیک در حال پایان دادن به عمر خودپردازهاست؟ / فعالیت یک ATM به ازای هر هزار و ۴۱۲ نفر ایرانی
هم‌زمان با فراگیری بانکداری الکترونیک و دیجیتال در جهان، پول نقد به‌تدریج مسیر ازبین‌رفتن را طی می‌کند، شیوه‌های پرداخت این روزهای شبکه پرداخت جهانی به پرداخت‌های هویتی مانند پرداخت با دست و یا تلفن‌های همراه حتی هنگام خاموش بودنشان و لینک‌ها رسیده است. در ایران هم‌شیوه‌های پرداخت نسبت به سال‌های گذشته روندی تحولی پیش گرفته و اقبال‌ها به پرداخت‌های آنلاین بیشتر شده است آیا تغییر نیازهای بازار و مخاطبان، در کنار تغییر روش‌های پرداختی، دستگاه‌های خودپرداز را به سخت‌افزارهایی بلااستفاده تبدیل می‌کند و سرمایه‌گذاری این سال‌های شبکه بانکی بی‌فایده می‌شود؟
مقایسه مفهومی این شرایط به نحوی است که انتظار می‌رود، دستگاه‌های خودپرداز از رده‌خارج شوند؛ اما این‌طور نیست به اعتقاد فعالان صنعت پرداخت از جمله مدیرعامل شرکت آدونیس، دستگاه‌های خودپرداز منسوخ و حذف نخواهند شد و پول فیزیکی به بقای خود ادامه خواهد داد؛ چراکه باوجود نرم‌افزارهای موجود، دریافت و پرداخت پول نقد فقط و فقط از طریق این دستگاه‌ها امکان‌پذیر است و پول نقد نقش غیرقابل‌انکاری میان معاملات دارد.
اطلاعات آخرین گزارش شاپرک می‌تواند تاحد زیادی حضور پول نقد در جامعه را تأیید کند بنابر اطلاعات این گزارش، ،1402 1/93 درصد از کل نقدینگی، متعلق به اسکناس و مسکوک در دست اشخاص بوده است.
بر اساس آمارها و ابزارها و تجهیزات پرداخت الکترونیک تا پایان مردادماه 1401، در مجموع 34 بانک و مؤسسه اعتباری در ایران، 60.431 دستگاه خودپرداز دارند. اگر این تعداد را نسبت به جمعیت ایران محاسبه کنیم درمی‌یابیم به‌ازای هر هزار و ۴۱۲ نفر ایرانی یک دستگاه خودپرداز در شبکه بانکی فعال است.
بنابر گفته‌های محمدعلی گوگانی، مدیرعامل شرکت آدونیس، دستگاه‌های خودپرداز از ابتدای شکل‌گیری‌شان تاکنون یکی از کانال‌های پرداخت پول نقد و سایر تراکنش‌های بانکی بوده که به‌تدریج تکامل پیدا کرده و قابلیت‌های بیشتری پیدا کرده است. پول نقد در همه جوامع از اهمیت و اعتبار بسیار بالایی برخوردار است و به‌عنوان یکی از مطمئن‌ترین و آسان‌ترین شیوه‌ها برای پرداخت کالا و خدمات، به‌ویژه برای کسانی که به فناوری‌های روز بانکی دسترسی یا امکان استفاده از آنها را ندارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
او توضیح داد: «با وجود اقداماتی که در تمام دنیا برای حذف پول فیزیکی و ارائه نرم‌افزارهای گوناگون به‌منظور نصب روی گوشی‌های تلفن همراه هوشمند انجام شده تا حضور در شعبه بانک به حداقل ممکن برسد، پول نقد جایگاه خود را حفظ کرده و بخش وسیعی از مردم در سراسر جهان ترجیح می‌دهند در معاملات روزمره و خرد خود، همچنان از پول فیزیکی استفاده کنند و بر این باورند که استفاده از این روش نسبت به گزینه‌های دیگر آسان‌تر است. در نتیجه می‌توان این‌طور گفت که با توجه به نقش محوری پول نقد در زندگی عموم مردم، دستگاه‌های خودپرداز منسوخ و جمع‌آوری نخواهند شد.»
او با بیان اینکه تا زمان وجود پول نقد، دستگاه‌های مذکور وجود خواهند داشت، تصریح کرد که سایر دستگاه‌ها و به‌خصوص نرم‌افزارهای موبایلی بخشی از وظایف دستگاه‌های خودپرداز را برعهده گرفته‌اند، اما دریافت و پرداخت پول نقد فقط و فقط از طریق این دستگاه‌ها امکان‌پذیر است و تا زمانی که پول نقد به‌طور کامل حذف نشود، که نمی‌شود، این دستگاه‌ها به بقای خود ادامه خواهند داد.»
در ایران نیز تعداد خودپردازهای تا پایان مرداد 1401، به عدد 60.431 می‌رسد و این یعنی به ازای هر هزار و ۴۱۲ نفر ایرانی یک دستگاه خودپرداز در شبکه بانکی فعال است. بنابر اطلاعات این گزارش، ،1402 1.93 درصد از کل نقدینگی، متعلق به اسکناس و مسکوک در دست اشخاص بوده است.
به گفته او، پول فیزیکی حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز حذف نشده و از آن در معاملات خرد استفاده می‌شود: « طبق اعلام گروه مدیریت پارامونت و بر اساس برآورد بانک جهانی ۲۴ درصد از تولید ناخالص داخلی کشورها شامل پول نقد می‌شود و اخیراً نیز طی بررسی‌های سازمان G4S استفاده از پول نقد در اروپا در حال افزایش است؛ بنابراین تعداد دستگاه‌های خودپرداز نه‌تنها کم نشده که بر اساس آمار ارائه‌شده توسط تحقیق بانکداری خرد که یک شرکت تحلیلگر مستقر در لندن است، رشد خودپردازها در منطقه آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین به‌صورت سالیانه ۱۰ تا ۱۲ درصد افزایش داشته و در برخی کشورها دستگاه‌های خودپرداز جای خود را به دستگاه‌های خودگردان داده‌اند که همچنان بخشی از وظایف‌شان به پرداخت پول نقد به مردم اختصاص داده شده است.»
مدیرعامل شرکت آدونیس ادامه داد:«می‌توان تمام تراکنش‌ها را با نرم‌افزارهای بانکی انجام داد، اما امکان دریافت پول نقد از آنها وجود ندارد و به همین دلیل است که خودپردازها و فلسفه وجودی‌شان مهم می‌شود. در اهمیت و جایگاه خودپردازها همین بس است که در کشورهای توسعه‌یافته، شرکت‌ها و سازمان‌های بسیاری به وجود آمده‌اند که تمام فعالیت‌‌های خود را بر پول نقد و دستگاه‌های خودپرداز متمرکز کرده‌اند و به‌صورت ماهیانه، فصلی و سالیانه رویدادها و وبینارهایی را در این مورد تدارک می‌بینند تا سخنرانان و دست‌اندرکاران پول نقد و خودپردازها به انتقال تجربه‌‌ها، مطالعات و دستاوردهای خود بپردازند.»
بنابر گفته‌های او، یکی از این شرکت‌ها ATMIA است که در سراسر جهان عضو دارد و کلاس‌های آموزشی و تربیت متخصص در حوزه خودپردازها برگزار می‌کند. همچنین شرکت‌هایی نظیر Oberthur Cash Protection نیز هستند که به‌طور مشخص در زمینه امنیت خودپرداز و حفاظت از پول نقد فعالیت می‌کنند و به ارائه راهکارهای مقابله با خطراتی می‌پردازند که دستگاه‌های خودپرداز را، چه به‌صورت فیزیکی و چه به‌صورت نرم‌افزاری تهدید می‌کند. در نتیجه باید گفت دستگاه‌های خودپرداز یکی از کانال‌های مطمئن ارائه خدمت به استفاده‌کنندگان پول نقد هستند که تا زمانی که پول نقد در جامعه وجود دارد، وجود خواهند داشت. گرچه ممکن است فرم آنها در گذر زمان تغییر کند، اما اصل آن از بین نمی‌رود و همچنان به بقای خود ادامه می‌دهد.